DE RELEVANTE DOCUMENTAIRE

Wat is een ‘relevante’ documentaire?

Een documentaire moet interessant zijn. Dat is een van de basisvoorwaarden, schreef ik in een eerdere blog. Maar de kwaliteitseisen kunnen nog worden verhoogd met de voorwaarde dat een goede documentaire ‘relevant’ moet zijn in de betekenis van: belangrijk, essentieel, noodzakelijk, van grote betekenis.

De relevante documentaire onthult het grote belang van het onderwerp voor de samenleving. Na het zien van de film is de toeschouwer overtuigd van de noodzaak om stelling te nemen in de kwestie.

Het IDFA selecteert documentaires onder meer op hun relevantie voor de samenleving. Het festival opende dit jaar met een film over de strijd in de Syrische stad Homs. De hoofdpersoon Basset blijkt goed gekozen. Tot verbazing van de filmmakers groeit hij uit tot de leider van het verzet. In drie jaar zien we hem veranderen van een vrolijke actievoerder in een gedesillusioneerde oorlogsveteraan. Zijn vrienden zijn dood. De stad ligt in puin. De internationale gemeenschap doet niets. Return to Homs van regisseur Talal Derki schetst een schrijnend beeld van een uitzichtloze oorlog aan de rand van Europa.

Een ander voorbeeld van een relevante documentaire is Master of the Universe. Regisseur Marc Bauder is er als eerste in geslaagd om een bankier voor de camera te krijgen die in een verlaten bankgebouw uitlegt hoe we in deze crisis zijn geraakt. De Duitse bankier Rainer Voss vertelt anderhalf uur lang van binnenuit hoe de banken te werk gaan. Hoe je als werknemer in het systeem wordt opgenomen. Hoe iedereen steeds de grenzen opzoekt. Hoe bankiers door de lange werkdagen en de hoge beloning vervreemden van hun omgeving. Er is niemand die op de rem trapt. De zeepbel moet wel knappen, maar er is geen bankier die zich schuldig voelt.

In Alphabet stelt regisseur Erwin Wagenhofer ons huidige onderwijssysteem aan de kaak. Volgens hem is er veel te weinig aandacht voor creativiteit. Het grote belang dat gehecht wordt aan toetsen is funest. De druk op de kinderen wordt steeds verder opgevoerd. De kinderen worden vooral beoordeeld op de onderdelen die onvoldoende zijn; er is minder ruimte voor de dingen waar ze goed in zijn. “Dit is eigenlijk geen film over het onderwijs”, zei de filmmaker na de vertoning van zijn film, “maar over de samenleving die de verkeerde kant opgaat”.

Het laatste voorbeeld is The missing picture van de Cambodjaanse filmmaker Rithy Panh die voorafgaand aan de film een drukbezochte masterclass gaf. Panh probeert beelden te vinden bij zijn jeugd tijdens het misdadige regime van de Rode Khmer waarbij een kwart van de bevolking om het leven kwam. Hij vindt veel archiefmateriaal in verroeste filmblikken, maar die beelden, gemaakt voor propagandadoeleinden, verhullen de ellende. Panh besluit uiteindelijk om met behulp van kleifiguren zijn persoonlijke verhaal te vertellen. Met deze bijzondere vorm ontdekt de filmmaker zijn eigen visuele taal waarmee hij kan tonen hoe zijn leven er uit zag. In Cambodja worden de persoonlijke verhalen weggestopt. Het verleden is te gruwelijk voor woorden. “Praten helpt niet”, zei Panh tijdens de masterclass, “je voelt je niet beter”.

De samenleving heeft films nodig om belangrijke onderwerpen te onthullen en betekenis te geven.

André de Laat
www.meop.nl

Meer lezen: zie mijn overige blogs over de documentaire:
Wat zijn de kenmerken van de documentaire?
Wat is de ideale lengte van een documentaire?
IDFA en het nut van de documentaire

Meer leren:   MEOP film- en videocursussen

Cursus Documentaire Maken

Enkele keren per jaar geef ik cursussen Documentaire Maken.
In de cursus Documentaire Maken I worden de 20 kenmerken behandeld die van belang zijn voor een goede documentaire met behulp van veel filmfragmenten, tips & tricks.
In de cursus Documentaire Maken II leer je hoe je een filmplan voor je eigen documentaire maakt.

Overname toegestaan onder vermelding van auteur en website.